De invloed van epigenetica op de veroudering van immuuncellen

Ouderen zijn in het algemeen vatbaarder voor ziekte dan jongeren, doordat het immuunsysteem onderhevig is aan veroudering. Bij niet iedereen verloopt deze veroudering in gelijke mate. Recent onderzoek heeft aangetoond dat leeftijdgerelateerde verschillen vooral worden veroorzaakt door epigenetische omstandigheden. 

Onderzoekers van de Stanford University School of Medicine hebben epigenetische markers op genen die immuuncellen produceren, weten te identificeren. Zij ontdekten dat het aantal epigenetische markers op deze genen significant hoger was bij ouderen dan bij jongeren. Ook week het aantal markers bij eeneiige tweelingen significant meer af bij oudere tweelingen dan bij jongere tweelingen. Deze afwijkingen waren zodanig groot, dat deze niet verklaard kunnen worden vanuit genetische wijzingen. De onderzoekers bevestigen dat bij het ontstaan van ziekte niet enkel rekening moet worden gehouden met genetische invloed en dat de omgevingsfactoren die de werking van het immuunsysteem beïnvloeden, niet genegeerd kunnen worden. 

Veroudering gaat gepaard met immunosenescentie, een toestand waarin immuuncellen een soort sluimerend voorbestaan leiden, die zorgt voor een geleidelijke en natuurlijke verandering in de structuur en functie van het immuunsysteem. Deze immuunveroudering wordt gekenmerkt door een afname van de adaptieve immuniteit en het ontstaan van een chronische ontstekingsfase. Hierdoor hebben ouderen een verhoogd risico op infectie en vertraagde wondgenezing, alsmede op een groot aantal chronische ontstekingsziekten, waaronder reumatoïde artritis, atherosclerose en diabetes type-II. 

Leeftijdgerelateerde veranderingen in adaptieve of verworven celgemedieerde immuniteit gaan gepaard met veranderingen in Th1- en Th2-effectorcelactiviteit. Waar het Th-1 systeem een cellulair cytotoxisch, pro-inflammatoir systeem is, is het Th-2 systeem humoraal en anti-inflammatoir. Het Th1 en Th2 systeem remmen elkaar en onderhouden idealiter een homeostatisch evenwicht tussen celgemedieerde en humorale responsen. Veroudering verstoort deze homeostase echter. De cytokinesecretie van het Th1-systeem neemt af naarmate de leeftijd stijgt en er vindt een verschuiving plaats naar overwicht van het Th2-systeem. Dergelijke verschuivingen worden verondersteld verband te houden met of verhoogd risico te geven op of verergering van ziektebeelden als allergie (overactiviteit van het Th2-systeem), eczeem (onderactiviteit van het Th1 + overactiviteit van het Th2-systeem) en auto-immuunziekten (het niet specifiek genoeg werken van het Th1-systeem).

Uit het eerder genoemde onderzoek komt naar voren dat epigenetische factoren, meer dan genetische factoren, invloed hebben op de veroudering van immuuncellen. Histonen, proteïnen die nauw zijn gerelateerd aan DNA en die samen met DNA het chromatine in de celkern vormen, zijn gevoelig voor epigenetische merktekens. De hoeveelheid en variabiliteit van histon-modificaties in het chromatine van immuuncellen van jongere en oudere volwassenen laat zien dat veroudering gepaard gaat met het optreden van grotere verschillen tussen individuen. Deze verschillen zijn te groot om verklaard te kunnen worden uit genetische wijzigingen. Daaruit vloeit voort dat de aan veroudering gerelateerde chromatineveranderingen overwegend worden veroorzaakt door niet-erfelijke invloeden. 

Niet alle epigenetische factoren die invloed hebben op veroudering van immuuncellen, zijn beïnvloedbaar. Om zo gezond mogelijk van de oude dag te kunnen genieten, doen uw cliënten (en uzelf trouwens ook!) er goed aan om de factoren die wél beïnvloedbaar zijn, zoveel mogelijk te laten bijdragen aan het voorkómen van epigenetische wijzigingen van genen van het immuunsysteem. De kwaliteit van voeding en slaap, de hoeveelheid lichaamsbeweging, de tekst-context van het leven en de mate van en reactie op stress spelen daarbij een belangrijke rol. Bijvoorbeeld een gebrek aan “epigenetische” voedingsmiddelen, voeding die het lichaam verwacht op basis van zijn epigenetische programmering, is al een significante risicofactor voor het ontstaan van ziekte. 

Epigenetische voedingsmiddelen hebben een gunstige invloed op methylering. Dit betreft onder meer choline (eieren, ijsbergsla), betaïne (rode biet, mosselen) en methionine (vis, noten), sulforafaan (broccoli), het omega-3 vetzuur DHA (vis, zeevruchten), B-vitaminen (eieren, kool, groene groenten, asperges, vis, gevogelte) en jodium (algen, paddenstoelen, vis, schaal- en schelpdieren). Om het u en uw cliënt makkelijk te maken, vindt u elders in deze nieuwsbrief alvast een heerlijk “epigenetisch” recept: gestoomde kabeljauw met asperges en bessensaus. Genieten terwijl immuunveroudering wordt tegengegaan; wij zeggen win-win!

Literatuur
1. https://medicalxpress.com/news/2018-04-key-differences-young-older-people.html
2. Cheung, P. et al, Single-Cell Chromatin Modification Profiling Reveals Increased Epigenetic Variations with Aging, Cell 26 april 2018 
3. Heffner, K.L., Moynihan, J.A., Aging, Stress and Immunity, Primer of PschychoNeuroImmunology Research 2016