Salvia officinalis (echte salie)

Salvia komt uit het Latijn en betekent genezen. Het feit dat een dergelijke naam aan een plant werd gegeven weerspiegelt de brede therapeutische waarde die men de plant toedichtte. Al duizenden jaren worden door volkeren op verschillende continenten Salvia soorten benut bij diverse aandoeningen. Binnen Europa is Salvia officinalis vooral als mondwater en gorgeldrank bekend om zijn therapeutische waarde bij mond- en keelinfecties. Als oraal fytotherapeuticum wordt het ook ingezet bij maagbezwaren, overmatig transpireren en overgangsklachten. Recente studies werpen licht op een uitbreiding van de toepassingsmogelijkheden.

Er bestaan 5 hoofdgroepen van inhoudsstoffen. Vele substanties zijn reeds gedetermineerd:

1.Monoterpenen, te weten: Alfa-pineen, Beta-pineen, Borneol, Kamfer, 1,8-cineole (eucalyptol), 3-Careen, Terpinoleen, Myrceen, Beta-felleandreen, Limoneen, Alfa-thujon

2. Diterpenen, te weten: Tanshinon I en IIA, Cryptotanshinon, 15,16-Dihydrotanshinon, Salvinorine A, B en C, Miltiron, Carnosol, Carnosinezuur, Ursolzuur

3. Triterpenen, te weten: Oleaanzuur, Uvaol, Betuline, Betulinezuur

4. Fenolzuren, te weten: Lithospermaat B, Rozemarijnzuur, Salvianolzuur A en B

5. Flavonoïden, te weten: Apigenine, Hispiduline

Eigenschappen en bekende verantwoordelijke substanties

1. Sederend en slaapbevorderend: 7-Methoxyrosmanol, Galdesol Carnosol, Carnosinezuur, Apigenine, Hispiduline en Cirsimaritine

2. Geheugenversterkend: Gehele plantenextract

3. Ontstekingsremmend en pijnstillend: Ursolzuur, Carnosinezuur en Carnosol

4. Antibacterieel en antiviraal: Etherische olie, Alfa-thujon

5. Antioxidatief: Gehele plantenextract (Salviathee), Carnosinezuur, Carnosol, Rozemarijnzuur, Lithospermaat B, Koffiezuur

6. Metformine-achtig effect: Gehele plantextract (Salviathee)

7. TZD-achtig effect: Carnosinezuur en Carnosol

8. Regulatie T3-hormoon: Carnosinezuur

9. Reductie menopauzale klachten: Extract van salviablad (en alfalfa)

Sederend, anxiolytisch en slaapbevorderend

In-vitro vertonen de substanties hun effect op het GABA/benzodiazepine receptorcomplex in de hersenen. Ze werken door het ionkanaal te openen voor chloride-ionen, waardoor de polariteit van het neuron toeneemt en de prikkelbaarheid afneemt.

Geheugenversterkend

In-vitro blijkt Salvia extract een cholinergische activiteit (cholinesterase-remming) te bezitten.

Ontstekingsremmend en pijnstillend

In-vitro remt ursolzuur de productie van TNF-alfa en IL-6 door gestimuleerde macrofagen. Carnosolzuur en carnosine remmen de productie van pro-inflammatoire leukotriënen, antagoneren intracellulaire Ca2+ mobilisatie door een chemotactische stimulus, en verminderen de vorming van zuurstofradicalen en de secretie van elastase door leukocyten.

Antioxidatief

In-vitro bezitten levercellen van met-salviathee-behandelde ratten een hogere glutathionwaarde.

Antibacterieel en antiviraal

Diverse terpenen en fenolzuren uit salvia vertonen in-vitro een breed spectrum aan antibacteriële, antimycotische en antivirale eigenschappen.

Metformine-achtig effect

Het lichte metformine-achtige effect in-vitro wijst op remming van specifieke genactiviteit in de lever welke betrokken is bij gluconeogenese en glycogenolyse. Dit leidt tot een lagere nuchtere glucose. Salviathee lijkt haar effect echter niet te presenteren via een hogere insulinesecretie en verbetert niet de glucoseklaring bij een glucosetolerantietest. Onderzoekers suggereren dat salvia een nieuw therapeuticum kan zijn in de behandeling van het metabool syndroom en prediabetes.

TZD-achtig effect

TZD=thiazolidinedione, ofwel glitazone, een diabetesmedicijn. In-vitro onderzoek wijst op een zekere PPAR-gamma-receptor-activatie hetgeen representatief is voor een verlaging van triglyceride- en glucosewaarden in het bloed.

Regulatie T3-hormoon-activiteit

Carnosinezuur bevordert in lage doseringen de expressie van vitamine-D- en vitamine-A-receptoren welke heterodimeren (een koppeling) vormen met de schildklierhormoonreceptoren. Deze receptoren vormen dan samen de belangrijkste mediatoren voor de activiteit van het T3-hormoon en kunnen door een verbeterde receptordimerisatie de activiteit van dit schildklierhormoon bevorderen. Onderzoek bij postmenopauzale vrouwen wees ook op een verhoogde respons van TSH (thyroïd stimulerend hormoon; hypofyse) op het TRH (thyroïd releasing hormone; hypothalamus). De PPAR-gamma, vitamine D en vitamine A receptoren behoren tot de grote familie van nucleaire hormoonreceptoren welke onder invloed van omgevingsfactoren zoals voeding, direct de functie van het menselijk genoom beïnvloeden.

Reductie menopauzale klachten

De etherische olie van salvia heeft een lichte oestrogeenactiviteit.

Beperking schade

Salvia werkt voornamelijk als antioxidant waardoor het de schade bij inflammatie beperkt. Het werkt dus cytoprotectief. 

Alzheimer: een gerandomiseerd onderzoek (RCT) gedurende 4 maanden met dagelijks 60 druppels salviatinctuur (1 kg droog blad op 1 ltr 45% alcohol) wijst op een significante verbetering bij patiënten met een lichte tot matige vorm van de ziekte van Alzheimer ten opzichte van de controlegroep.

Versterking van het geheugen en vermindering van stressperceptie: een RCT met gezonde jongvolwassenen wees op geheugenversterkende, angstreducerende en stemmingsverbeterende eigenschappen bij een eenmalige dosis van 300 en 600 mg salvia-extract, voorafgaand aan een testsituatie. Op basis van deze uitkomsten is salvia-extract mogelijk een hulp ter verbetering van studie- en examenprestaties en andere stressvolle omstandigheden.

Menopauzale klachten: In een studie met een extractenmix van Salvia officinalis en alfalfa onder 30 menopauzale vrouwen met neurovegetatieve klachten als opvliegers en nachtzweten, bleken uiteindelijk 20 vrouwen volledig klachtenvrij te zijn. Controle bij een aantal vrouwen wees op een toename van prolactine en een grotere respons van TSH (thyroid stimulerend hormoon) op TRH (thyrotropine releasing hormone). De onderzoekers concludeerden dat het extract een licht centraal antidopaminerg effect heeft en effectief is voor de behandeling van menopauzale klachten.

Metabool syndroom en prediabetes: onderzoekers ontdekten middels in-vitro onderzoek een metformine-achtig en TZD-achtig (TZD;Thiazolidinedione) effect van Salvia officinalis. Aangezien metformine en TZD, laatste ook bekend als glitazone, behoren tot de groep van diabetesmedicijnen, suggereerden de onderzoekers dat Salvia officinalis mogelijk een nieuw middel is ter behandeling van metabole verstoringen als het metabool syndroom en prediabetes.

Acute virale keelontsteking: een RCT met vloeibaar salvia-extract als spray vermindert de mate van keelpijn. Traditioneel werd salviatinctuur vermengd met wat water gebruikt als gorgeldrank bij mond- en keelontstekingen. Een andere RCT toonde een gelijkwaardig effect van een salvia-echinacea-spray in vergelijking met een lidocaïne-chloorhexidine-spray. De toepassing bestond uit 2 pompstootjes iedere 2 uur met een maximum van 10 per dag totdat de proefpersonen symptoomvrij waren (met een maximum gebruik van 5 dagen). Als een positieve respons op de applicatie werd een criterium gehanteerd van 50% symptoomreductie in 3 dagen.

Koortslip: een placebo gecontroleerde RCT vergeleek het effect van een crème met een rabarber-salvia-extract (23 mg/g alcoholisch rabarberextract en 23 mg/g water salvia-extract), salvia-extract en acyclovir (50 mg/g; Zovirax ®). De uitkomsten wezen op een gelijkwaardige effectiviteit van Zovirax en de rabarber-salvia-crème. De salviacrème was iets minder effectief en de genezing van de koortslip duurde ongeveer 7,5 dag tegenover 6,5 dag voor de andere crèmes. Uit een eerder uitgevoerde pilotstudie was reeds gebleken dat een crème met uitsluitend rabarberextract niet effectief was voor de behandeling van een koortslip, hetgeen de conclusie sterkt dat  rabarber het effect van salvia versterkt.

Coronavirus en COVID-19: Salvia officinalis kan de schade door inflammatie die wordt veroorzaakt door SARS-CoV-2 remmen.

Blaasontsteking: Uit in-vitro-onderzoek waarin 100 urinemonsters van mensen met blaasontsteking zijn getest, bleek dat Salvia officinalis een sterk remmende werking heeft op een aantal bacteriën die betrokken zijn bij blaasontsteking. Zo was Salvia officinalis zeer effectief tegen de bacteriën Klebsiella, Enterobacter en Escherichia coli (effectiviteit 96-100%) alsmede effectief tegen de bacteriën Proteus mirabilis en Morganella morganii (effectiviteit 83%, respectievelijk 75%).

Er is relatief weinig goed gecontroleerd onderzoek gedaan naar interacties met Salvia officinalis preparaten. Dit betekent niet dat er geen interacties zijn; op basis van voornamelijk  in-vitro onderzoeksresultaten, lijkt voorzichtigheid geboden bij gecombineerd gebruik van bloedglucoseverlagende medicijnen, benzodiazepinen, cholinesteraseremmers, ontstekingsremmers (NSAIDs) en mogelijk ook met schildklierhormonen. Salvia zou in theorie de werking van deze medicijnen kunnen versterken. De literatuur meldt dat oraal gebruik van puur etherische olie uit salvia bij een hoge dosering van meer dan twintig druppels een epileptische aanval kan uitlokken. Zorgvuldigheidshalve zou men dus bedacht moeten zijn op een ongewenste interactie tussen Salvia officinalis preparaten en anti-epileptica.

Alleen in-vitro is vastgesteld dat Salvia het cytochroom P450 enzym CYP3A4 in de darmen remt. Het is moeilijk te voorspellen wat daar in-vivo de consequenties van kunnen zijn. Wel weten we dat ongeveer de helft van alle medicijnen via deze route wordt gemetaboliseerd. Bekend is verder dat grapefruit eveneens CYP3A4 remt en dat consumptie van grapefruit(sap) de plasmawaarden van medicijnen zeer hoog kan laten oplopen. Tot deze medicijnen die door CYP3A4 worden gemetaboliseerd behoren bijvoorbeeld paracetamol, codeïne, diazepam, buspiron, cyclosporine, calcium-antagonisten zoals nifedipine (Adalat) en statines zoals lovastatine en simvastatine. Kortom, gebaseerd op in-vitro bevindingen is er rede om bedacht te zijn op interacties tussen Salvia officinalis preparaten en voornoemde medicijnen. Er bestaan echter ook medicijnen die, evenals grapefruit, de CYP3A4 route remmen zoals erytromycine, fluconazol, saquinavir, verapamil en diltiazem waardoor het gebruik in combinatie met grapefruit, en dus mogelijk ook met Salvia officinalis preparaten, een extra verhoging van andere medicijnen kan geven die normaal via CYP3A4 worden afgebroken.

1. Kennedy DO, Scholey AB. The psychopharmacology of European herbs with cognition-enhancing properties. Curr Pharm Des 2006;12(35):4613-4623.

2. Rutherford DM, Nielsen MP, Hansen SK, et al. Isolation and identification from Salvia officinalis of two diterpenes which inhibit  t-butylbicyclophosphoro [35S]thionate binding to chloride channel of rat cerebrocortical membranes in-vitro. Neurosci Lett. 1992 Feb 3;135(2):224-6

3. Kavvadias D, Monschein V, Sand P, et al. Constituents of Sage (Salvia officinalis) with in-vitro Affinity to Human Brain Benzodiazepine Receptor Planta Med 2003; 69(2): 113-117. DOI: 10.1055/s-2003-37712

4. Pereira P, Tysca D, Oliveira P,et al. Neurobehavioral and genotoxic aspects of rosmarinic acid Pharmacological Research 2005 sep;52(3):199-203

5. Perry EK, Pickering AT, Wang WW, et al. Medicinal plants and Alzheimer's disease: Integrating ethnobotanical and contemporary scientific evidence. J Altern Complement Med. 1998 Winter;4(4):419-28

6. Akhondzadeh S, Noroozian M, Mohammadi M, et al. Salvia officinalis extract in the treatment of patients with mild to moderate Alzheimer's disease: a double blind, randomized and placebo-controlled trial. J.Clin.Pharm.Ther. 2003;28(1):53-59.

7. Eidi M, Eidi A, Bahar M, Effects of Salvia officinalis L. (sage) leaves on memory retention and its interaction with the cholinergic system in rats. Nutrition 2006 Mar;22(3):321-6.

8. Kopsky JD, Keppel Hesselink JM Salvia, van Alzheimer tot Sjamaan. Supplement nr. 5. mei 2008:28-31

9. Imanshahidi M, Hosseinzadeh H. The pharmalogical effects of Salvia species on the central nervous system. Phytother Res. 2006; 20(6):427-437

10. De Leo V, Lanzetta D, Cazzavacca R, Morgante G. [Treatment of neurovegetative menopausal symptoms with a phytotherapeutic agent]. Minerva Ginecol. 1998;50(5):207-211.

11. Kennedy DO, Pace S, Haskell C, et al. Effects of cholinesterase inhibiting sage (Salvia officinalis) on mood, anxiety and performance on a psychological stressor battery. Neuropsychopharmacology 2006;31(4):845-852.

12. Perry NS, Bollen C, Perry EK, et al. Salvia for dementia therapy: review of pharmacological activity and pilot tolerability clinical trial. Pharmacol Biochem Behav. 2003;75(3):651-659.

13. Kennedy DO, Scholey AB. The psychopharmacology of European herbs with cognition-enhancing properties. Curr Pharm Des 2006;12(35):4613-4623.

14. Lima CF, Azevedo MF, Araujo R, et al. Metformin-like effect of Salvia officinalis (common sage): is it useful in diabetes prevention? British Journal of nutrition 2006;96:326-333.

15. Rau O, Wurglics M, Paulke A, et al. Carnosic acid and carnosol, phenolic diterpene compounds of the labiate herbs rosemary and sage, are activators of the human peroxisome proliferator-activated receptor gamma. Planta Med 2006;72(10):881-887.

16. Dragland S, Senoo H, Wake K, et al. Several culinary and medicinal herbs are important sources of dietary antioxidants. J Nutr 2003;133(5):1286-1290.                                                                                       17. Schwarz K, Ternes W. Antioxidative constituents of Rosmarinus officinalis and Salvia officinalis. II. Isolation of carnosic acid and formation of other phenolic diterpenes. Z Lebensm Unters Forsch. 1992 Aug;195(2):99-103.

18. Mingfu Wang, Jiangang Li, Meera Rangarajan, et al. Antioxidative Phenolic Compounds from Sage (Salvia officinalis).Journal of Agricultural and Food Chemistry 1998;46(12):4869-4873

19. Lima, CF, Valentao PC, Andrade PB, et al. Water and methanolic extracts of Salvia officinalis protect HepG2 cells from t-BHP induced oxidative damage. Chem Biol Interact. 4-25-2007;167(2):107-115.

20. Aranda A, Martínez-Iglesias O, Ruiz-Llorente L, et al. Thyroid receptor: roles in cancer. Trends Endocrinol Metab. 2009 Sep; 20(7): 318-24.

21. Lee S, Privalsky ML. Heterodimers of retinoic acid receptors and thyroid hormone receptors display unique combinatorial regulatory properties. Mol Endocrinol 2005;19 (4): 863-878.

22.  Steiner M, Priel I, Giat J, et al. Carnosic acid inhibits proliferation and augments differentiation of human leukemic cells induced by 1,25-dihydroxyvitamin D3 and retinoic acid. Nutr Cancer. 2001;41(1-2):135-44

23. Kneževic-vukcevic J, Vukovic-Gacic B, Stevic T. Antimutagenic Effect of Essential Oil of Sage (Salvia officinalis L.) and Its Fractions against UV-induced Mutations in Bacteria and Yeast Cells. Biol. Sci., Belgrade, 57 (3), 163-172, 2005.

24. Vujosevic M, Blagojevic J. Antimutagenic effects of extracts from sage (Salvia officinalis) in mammalian system in-vivo. Acta Vet Hung. 2004;52(4):439-43.PMID: 15595277

25. Patenkovic A, Stamenkovic-Radak M, Banjanac T, Andjelkovic M. Antimutagenic effect of sage tea in the wing spot test of Drosophila melanogaster. Food Chem Toxicol. 2009 Jan;47(1):180-3. PMID 19022328

26. Xavier CP, Lima CF, Fernandes-Ferreira M, et al. Salvia fruticosa, Salvia officinalis, and rosmarinic acid induce apoptosis and inhibit proliferation of human colorectal cell lines: the role in MAPK/ERK pathway. Nutr Cancer. 2009;61(4):564-71.PMID 19838929

27. Chen W, Luo Y, Liu L, Zhou H, et al. Cryptotanshinone inhibits cancer cell proliferation by suppressing Mammalian target of rapamycin-mediated cyclin d1 expression and rb phosphorylation. Cancer Prev Res August 2010 3:1015-1025 PMID: 20628002

28. Bozin B, Mimica-Dukic, Samojlik I, Jovin E. Antimicrobial and Antioxidant properties of Rosemary and Sage (Rosmarinus officinalis L. and Salvia officinalis L., Lamiaceae) Essential Oils. J.Agric. Food Chem. 2007; 55(19):7879-7885.

29. Hubbert M, Sievers H, Lehnfeld R, Kehrl W: Efficacy and tolerability of a spray with Salvia officinalis in the treatment of acute pharyngitis - a randomised, double-blind, placebo-controlled study with adaptive design and interim analysis. Eur J Med Res; 2006 Jan 31;11(1):20-6. PMID 16504965

30. Schapowal A, Berger D, Klein P, et al. Echinacea/sage or chlorhexidine/lidocaine for treating acute sore throats: a randomized double-blind trial. Eur J Med Res. 2009 Sep; 14(9):406-12.  PMID: 19748859

31. Saller R, Büechi S, Meyrat R, Schmidhauser C. Combined herbal preparation for topical treatment of Herpes labialis .Forsch Komplementarmed Klass Naturheilkd. 2001 Dec;8(6):373-82. PMID 11799306

32. Büechi S. Salbeiblätter und Rhabarberwurzel vs. Aciclovir bei Herpes labialis. Zeitschrift für Phytotherapie (2005) 26(6):275-277.

33. Millet Y., Jouglard J, Steinmetz MD, Tognetti P, et al. Toxicity of some essential plant oils. Clinical and experimental study. Clin Toxicol 1981;18(12):1485-1498.

34. Saville DJ, Ho PC, Wanwimolruk S. Inhibition of human CYP3A4 activity by grapefruit flavonoids, furanocoumarines and related compounds. J Pharmaceut Sci. 2001;4(3):217-277.

35. Burkhard PR, Burkhardt K, Haenggeli CA, Landis T. Plant-induced seizures: reappearance of an old problem. J Neurol. 1999;246(8):667-670.

36. Pereira RS, Sumita TC, Furlan MR, Jorge AOC, Ueno M. Antibacterial activity of essential oils on microorganisms isolated from urinary tract infection. Rev Saude Publica. 2004;38(2):326–8.